Διαβάστε το ρεπορτάζ των Εύη Αναστασιάδη και Σταύρου Κυπριανίδη, το οποίο κέρδισε το βραβείο καλύτερου κειμένου στον 1ο Πανελλήνιο και Παγκύπριο Διαγωνισμό Σχολικών Εφημερίδων «Το ΒΗΜΑ των Μαθητών».
Μια απλή παρατήρηση στους χώρους και στους δρόμους της πόλης επιβεβαιώνει το ότι ακόμη και οι πιο απλές καθημερινές δραστηριότητες απαιτούν για κάποιους συμπολίτες μας ατελείωτη υπομονή και επιμονή. Ή μήπως επιβεβαιώνει την παραδοχή ότι αυτός ο κόσμος δεν είναι για όλους;
Με μια πρώτη ματιά
Η καθημερινή μετακίνηση στους δρόμους της πόλης μας, η χρήση των μέσων μεταφοράς, η επίσκεψη σε μια δημόσια υπηρεσία ή σε έναν χώρο αναψυχής και ψυχαγωγίας μπορεί να μην αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα για εμάς. Όμως σίγουρα για τα άτομα με αναπηρία, κάθε μετακίνηση μπορεί να μετατραπεί σε έναν δύσκολο αγώνα μετ’ εμποδίων!
Η έλλειψη προσβασιμότητας, η απουσία υποδομών και η αδιαφορία της κοινωνίας δεν περιορίζουν απλώς τη μετακίνηση των ατόμων με κινητικά προβλήματα — τα αποκλείουν από την ίδια τη ζωή.
Οι δυσκολίες δεν σταματούν στην απουσία υποδομών για εύκολη και ασφαλή μετακίνηση, αλλά επεκτείνονται στις ευκαιρίες εκπαίδευσης, εργασίας και κοινωνικής ένταξης, οδηγώντας συχνά σε έναν ακούσιο κοινωνικό αποκλεισμό.
Η έρευνά μας
Σε αυτό το άρθρο, θα αναδείξουμε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία μέσα από επιτόπια έρευνα και μαρτυρίες. Κυρίως όμως θα παρουσιαστεί η εμπειρία ενός ατόμου με κινητικά προβλήματα, του κύριου Ανδρέα Κολίσογλου, ψυχολόγου – χορευτή/χορογράφου, ο οποίος μας δέχτηκε ένα πρωινό Κυριακής στο γραφείο του και με γλαφυρότητα περιέγραψε τις δυσκολίες, τα εμπόδια και την άνιση στερεοτυπική αντιμετώπιση μιας κοινωνίας ανισοτήτων και αποκλεισμού μέσα από τα προσωπικά του βιώματα από την πρώιμη παιδική και εφηβική ηλικία.
Αυτό που κυρίως όμως μας συνεπήρε ήταν η αισιόδοξη αντιμετώπιση της κάθε μικρής και μεγάλης δυσχέρειας ως αφορμή για αξιοποίηση της δύναμής του προκειμένου να διεκδικήσει το αυτονόητο: την ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνία.
Ακολουθεί η συζήτηση που είχαμε μαζί του.
Ποια ήταν η αντιμετώπιση που λάβατε από τους ανθρώπους γύρω σας στα παιδικά σας χρόνια;
Είναι λίγο δύσκολο το συγκεκριμένο θέμα και θέλω να το αφήνω πίσω. Ουσιαστικά δεν είχα φίλους στο σχολείο, και σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Μόνο στην Τρίτη Λυκείου θεώρησα ότι είχα φίλους όταν δύο άτομα που μείνανε στην ίδια τάξη, κάνανε παρέα μαζί μου. Προφανώς νιώθαμε αποκλεισμένοι από τους άλλους και κάναμε έτσι το γκρουπ των απροσάρμοστων (γελάει). Γενικά περνούσα δύσκολα, έβλεπα μια αντιμετώπιση σα να προσπαθούσε ο κόσμος να με αποφύγει ή γλυκανάλατα να δείξει ότι «Α! ξέρεις Αντρέα εμείς σε αγαπάμε και το δείχνουμε αλλά μέχρι εκεί… δε θέλουμε και πολλά-πολλά μαζί σου…»
Ως ψυχολόγος, γιατί πιστεύετε πως πολλοί άνθρωποι σας αντιμετώπιζαν έτσι;
Γιατί δεν έχει εξοικειωθεί ο κόσμος με την έννοια της αναπηρίας. Υπάρχουν ακόμα ξεχωριστές δομές για μαθητές με αναπηρία, ειδικά σχολεία και αυτό γεννάει μία διάκριση. Από την αρχή τα παιδιά με αναπηρία θεωρούνται παιδιά ενός κατώτερου θεού, έχουν ανάγκες και δεν τα καταφέρνουν τόσο καλά. «Ας πάνε σε ειδικό σχολείο αφού δεν μπορούν να ενταχθούν στις τυπικές δομές εκπαίδευσης!»
Ακόμη και σήμερα, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι ότι τα άτομα με βαριές κινητικές αναπηρίες δεν έχουν προσβασιμότητα. Όταν πήγαινα σχολείο δεν υπήρχε κανένας να σου πει ότι έπρεπε να υπάρχουνε ράμπες για να πεις ότι πάω με το αμαξίδιό μου. Αυτή ήταν άγνωστη λέξη και παραμένει. Ακόμη και σήμερα, πολλά μαγαζιά, παρόλο που είναι υποχρεωμένα να έχουν τουαλέτες προσβάσιμες για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα, ναι μεν τις χτίζουν, αλλά τις κάνουν αποθήκες!
Πρόσφατα είχα πάει σε ένα μαγαζί. Ζήτησα να πάω στην τουαλέτα και μου απάντησαν «συγγνώμη, δεν την έχουμε ετοιμάσει ακόμη, την επόμενη φορά θα είναι έτοιμη». Και από τότε την ετοιμάζουνε… Η τουαλέτα δηλαδή παραμένει ανενεργή, ακατάλληλη ή χρησιμοποιείται για άλλους σκοπούς, όπως αποθήκη. Κι όλα αυτά, ενώ υποτίθεται πως υπάρχουν νόμοι και κανόνες προσβασιμότητας. Αλλά στην πράξη, πολύ λίγα εφαρμόζονται.
Ποια ήταν η ψυχολογία σας από την παιδική ηλικία μέχρι και την ενηλικίωση; Επηρεαστήκατε από την αντιμετώπιση που προαναφέρατε;
Ναι, θεωρώ ότι επηρεάστηκα πολύ. Θυμάμαι ένα κομβικό σημείο γύρω στα δώδεκα μου. Ήμουνα στο πάρτι μιας φίλης, όταν έφτασε η φοβερή στιγμή που χορεύαμε όλοι μπλουζ. Έτσι, ζήτησα από μία κοπέλα να χορέψουμε και εκείνη γυρνάει στη φίλη της και λέει «Εγώ δεν πρόκειται να χορέψω με αυτόν!».
Οπότε κι εγώ, από τα δώδεκα μέχρι τα δεκάξι, πήρα την απόφαση ότι δεν θα ξαναπάω σε πάρτι. Θεωρεί ο κόσμος ότι άμα χορέψω με κάποιον που δεν τον εγκρίνει η κοινωνία, χάνω κι εγώ την αξία μου. Γενικά, ότι θα στιγματιστώ αν χορέψω με κάποιον διαφορετικό από το συνηθισμένο! Μεγάλη κουβέντα…
Τι είναι αυτό που σας ώθησε στην επιλογή του επαγγέλματος που κάνετε σήμερα;
Αρχικά ήθελα να σπουδάσω πληροφορική, κατέληξα να σπουδάζω λογιστική. Δούλεψα τρία χρόνια ως λογιστής, ώσπου κατάλαβα ότι δεν ήθελα να περάσω τη ζωή μου μπροστά σε έναν υπολογιστή και αποφάσισα να σπουδάσω ψυχολογία! Όταν περνούσα άσχημα με τα λογιστικά, άρχισα να διαβάζω πολλά βιβλία ψυχολογίας.
Εκμεταλλεύτηκα τον καινούργιο νόμο που είχε βγει, πως τα άτομα με αναπηρία μπορούν να εισάγονται ελεύθερα σε όποια σχολή θέλουν – και έτσι έγινε.
Η ενασχόλησή σας με την ψυχολογία, σε ποιον τομέα σας βοήθησε;
Στη σχολή ήρθα σε επαφή και με άλλα άτομα με αναπηρία που αξιοποίησαν την πρόσφατη νομοθεσία. Εκεί μου πρότειναν να μπω σε μια ομάδα χορού που ετοίμαζαν και μετά σε μια θεατρική ομάδα. Έτσι, έκανα διάφορα πράγματα σε αυτόν τον τομέα και σε κάποιες περιπτώσεις πληρωνόμουν κιόλας… Η επιλογή μου αυτή ήταν ένα μεγάλο κέρδος στη ζωή που με διαμόρφωσε!
Πιστεύετε πως τα άτομα με αναπηρία βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό;
Φυσικά και βιώνουν ρατσισμό και αποκλεισμό σε πολλά επίπεδα! Στην εκπαίδευση, για παράδειγμα, είναι πολύ λίγα τα άτομα με αναπηρία που έχουν καταφέρει να τελειώσουν πανεπιστήμιο, και πολύ μικρότερο το ποσοστό που έχει καταφέρει να προχωρήσει σε μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές.
Στην εργασία… παντού! Σκέψου ότι το ίδιο το περιβάλλον δεν είναι ασφαλές. Πρέπει να υπάρχουν υποδομές για να μπορώ να βγω από το σπίτι μου ή να μπορώ να κυκλοφορήσω. Να υπάρχουν πεζοδρόμια για να περάσω με το αμαξίδιο, να καταφέρω να φτάσω στη στάση, να μπω στο λεωφορείο.
Ο οδηγός θα πρέπει να θυμηθεί ή να θέλει να κατεβάσει τη ράμπα, γιατί μπορεί και να μη θέλει. Δεν υπάρχουν ούτε υποδομές, ούτε και η κουλτούρα!
Ξέρετε, υπάρχει νόμος για τα άτομα με οπτική αναπηρία ότι μπορούν να έχουν σκύλο-οδηγό. Μία φίλη μου μπήκε σε λεωφορείο με τον σκύλο-οδηγό της και άρχισε να διαβάζει ένα βιβλίο για τυφλούς. Και της λέει ο οδηγός:
«Κατεβαίνεις αμέσως, γιατί το σκυλί δεν επιτρέπεται και γιατί δεν είσαι τυφλή αφού διαβάζεις!»
Αν θέλετε το πιστεύετε, σταμάτησε το λεωφορείο στη μέση του δρόμου, ήρθε η αστυνομία και έγινε πανικός.
Ποιες λύσεις θεωρείτε ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν;
Θα πρέπει στα πολιτικά πράγματα να εμπλακούν άτομα με αναπηρία, κάτι το οποίο δεν γίνεται…
Σκεφτείτε ότι εδώ που ζω, στην προηγούμενη προεκλογική περίοδο, έβαλε μια παράταξη το εκλογικό της περίπτερο μπροστά στη ράμπα! Δηλαδή, θα έπρεπε ένα άτομο με κινητικά προβλήματα, όπως κάποιος που έχει πάθει εγκεφαλικό και περπατάει με μπαστουνάκι, να κάνει ελιγμό πάνω στην μπάρα επειδή αυτοί δεν ήθελαν να πάνε το περίπτερο πιο κάτω;
Διαμαρτυρήθηκα έντονα! Όχι γιατί δεν μπορούσα εγώ, αλλά γιατί πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία. Εκείνοι είπαν ότι ήμουν πολιτικά υποκινούμενος και ότι βασιζόμουν σε ιδεολογίες. Άρχισαν να λένε πράγματα που δεν ίσχυαν, με απείλησαν με μηνύσεις…
Σχετικά με την ομάδα χορού και το έργο σας; Μας είπατε και πιο πριν ότι είστε πολύ ανοιχτός σε τέτοιες προτάσεις.
Ναι, γενικά ήμουν και είμαι ανοιχτός, δε διστάζω! Ουσιαστικά οι παραστατικές τέχνες είναι ένας αντικατοπτρισμός της κοινωνίας – για το τι πιστεύουμε, για το τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Ποιο είναι το αποδεκτό σώμα και ποιο όχι. Βέβαια, κάτι τέτοιο δεν αφορά μόνο την αναπηρία. Αφορά πολλά. Μήπως έχω μια μύτη λίγο πιο μεγάλη ή στραβή;
Δυστυχώς, στις παραστατικές τέχνες υπήρχαν μόνο άτομα χωρίς αναπηρία. Τώρα όμως αυτό αλλάζει. Έτσι επηρεάζεται και η ενσυναίσθηση του κόσμου. Κάποια στιγμή περπατούσα στον δρόμο και λέει μια γιαγιά: «Ελάτε εδώ να δείτε!» και με κοιτούσαν τα παιδιά λες και θα τα φάω…
Ξέρετε, μου έχουν προσφέρει και λεφτά στον δρόμο. Σε βλέπει ο κόσμος και θεωρεί ότι έχεις οικονομικές ανάγκες. Θεωρείται δεδομένη η σύνδεση της αναπηρίας με την κακομοιριά! Μπορεί να κάνω παραστάσεις που καυτηριάζουν την οικονομική κρίση και την αυξημένη για όλους φορολογία, και στο τέλος της παράστασης να μου λένε οι θεατές: «Η παράστασή σας αφορούσε τα άτομα με αναπηρία, ε;»
Στο θέατρο κυρίως υπάρχουν ομάδες που εντάσσουν τα άτομα με αναπηρία, αλλά συνήθως για να προσφέρουν γέλιο στον κόσμο επειδή είναι διαφορετικοί! Και αυτό με το οποίο γελάει ο κόσμος δείχνει την κουλτούρα και το επίπεδο μιας κοινωνίας. Να λοιπόν γιατί γεμίζουν αυτά τα θέατρα!
Χώρια που στην Ελλάδα υπάρχει απαγόρευση στους υποψήφιους φοιτητές με αναπηρία ή με άλλες δυσκολίες να δώσουν σε κρατικές σχολές τεχνών. Απαγόρευση! Μιλάμε για τη χώρα που γέννησε τη δημοκρατία, αλλά απαγορεύουμε σε άτομα που δεν έχουν τις ιδανικές σωματικές αναλογίες να σπουδάσουν επαγγελματικά. Πτυχίο χορευτή απαγορεύεται να πάρεις! Στις κρατικές σχολές χορού ζυγίζουν τους χορευτές και μετράνε αναλογίες!
Τα άτομα με αναπηρία είναι σαν να μην υπάρχουμε! Υπάρχουμε μόνο στις 3 Δεκεμβρίου, για να μιλήσουμε για την αναπηρία μας!
Άρα τελικά το χειρότερο δεν είναι η νομοθεσία αλλά τα στερεότυπα που έχουμε ως κοινωνία;
Ναι, και δεν θα πάψουν να υπάρχουν, δυστυχώς! Ο ανάπηρος δεν είναι ούτε κακομοίρης, αλλά ούτε κι υπεράνθρωπος! Είναι ένας απλός άνθρωπος που θέλει κι αυτός ό,τι θέλει ο καθένας: να πάει το πρωί στη δουλειά του, να γυρίσει σπίτι του. Αναγκάστηκε να προσαρμοστεί σε συγκεκριμένες συνθήκες, όπως όλοι!
Εγώ έμαθα να οδηγώ με τα χέρια! Προσαρμόστηκα και έμαθα! Γι’ αυτό και συχνά με ενοχλούν φράσεις τύπου «Έχετε μεγάλη ψυχή, σας θαυμάζω για το σθένος σας!». Δεν θέλω να με αντιμετωπίζει ο κόσμος ως κάτι διαφορετικό. Είμαι κανονικός άνθρωπος, με τις αδυναμίες μου, τις επιθυμίες μου, τις ανάγκες μου, τις καλές και τις κακές μου μέρες…
Κύριε Κολίσογλου, σας ευχαριστούμε πολύ για την εκ βαθέων αυτή συνέντευξη!
Εγώ σας ευχαριστώ, παιδιά, και καλή επιτυχία με την εφημερίδα σας!
***
Ωστόσο, έπειτα από αυτή τη δυνατή συνέντευξη, συνέβη κάτι που μας ταρακούνησε ακόμα περισσότερο, φέρνοντάς μας αντιμέτωπους κατάματα με τη λυπηρή πραγματικότητα.
Αυτή ήταν η πρώτη εικόνα που αντικρίσαμε: Ένα αυτοκίνητο παρκαρισμένο έξω από το πάρκιν του κυρίου Κολίσογλου, στερώντας του τη δυνατότητα μετακίνησης με το αμαξίδιό του!
Και στη Ραφήνα, τι γίνεται;
Για εμάς, η συνέντευξη αλλά και η εικόνα του σταθμευμένου οχήματος μπροστά στην πόρτα ενός ΑΜΕΑ — παρά τη σήμανση — αποτέλεσε ένα δυνατό σοκ. Είναι γεγονός, και η πραγματικότητα το επιβεβαιώνει, πως η έλλειψη υποδομών ισχυροποιεί την κοινωνική απομόνωση των ατόμων αυτών, κάνοντας τις πόλεις εξαιρετικά «αφιλόξενες» για εκείνους.
Ακόμη και χώροι εστίασης ή αναψυχής, που θα έπρεπε να παρέχουν κάποιες ευκολίες βάσει νομοθεσίας, λειτουργούν χωρίς τουαλέτες προσβάσιμες σε άτομα με κινητικά προβλήματα, χωρίς ράμπες κ.τ.λ.
Η έρευνα που κάναμε στην πόλη μας επιβεβαίωσε τις διαπιστώσεις αυτές.
*Η Εύη Αναστασιάδη και ο Σταύρος Κυπριανίδης είναι μαθητές στο 1ο ΓΕΛ Ραφήνας και το κείμενο τους δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του σχολείου «Εκτός Ύλης», η οποία συμμετείχε στον 1ο Πανελλήνιο και Παγκύπριο Διαγωνισμό Σχολικών Εφημερίδων «Το ΒΗΜΑ των Μαθητών».
Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ
